Jamusiwinaka (Adivinanzas)
|
JAMUSIWI
Apthapita tika tika liwruta,
jaqina arst'atapata,
markasana, yaqha markanakana.
Llapallapa marka, 1994
Qilqiri: Román Crespo
Cochabamba, 1994
Aymara aru arst'añaxa jiwasanakankaskiwa. Arusaxa ch'amani, muxsa, thurunchata,
qhipanakaxa yatiqata, yatxatata. Qillqañatakisti utjaraki
kunaymana amtanaka, ukanakasti, jichhakamasa niyawa kimsatunka jila.
Qillqatasti, juk'aki Qillqañaxa yatintaña,
ukatakisti yatiña ullaña-liyiña. Ukhamaraki yatiqaña qillqaña.
Qillqaña yatiqañaxa janiwa ch'amakiti. Munasinxa
kunasa lurasikiwa.
Ukatakisti, yatiqañataki, qillqañani arusata: amuyt'awinakasa,
yatiyiwinaka, uñjatanakasa, amtawinakasa. Qillqata apayañani masinakasaru,
jilanakasaru, kullakanakasaru, phamilyaru; ukhamaraki tantachawinakasan
jaqinakaru.
Yatintaña, ukatxa qillqsuñaniwa jakawisxata, lup'iwisxata, yaqhanakampi.
Román Crespo
-
Kun kuns siritasa
Qhaturuwa sarta
ch'ujña alasta
utaru purta
ch'ujñampi jachañataki
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kuns siritasa
Patana jakasi,
patana sarnaqi
p'ita p'itaki
p'itirixa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
T'arwa apkati
t'arwa apaqi
suma apnaqataxa
suma irnaqañatakiwa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Amutu
juykhu
ukhamarusa
taqiniruwa uñtasiwayistu
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Luqhiptata tayka
pisi chuyma tayka
lakapkipkana
jiphillani
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jan lakani, arust'iritwa
jan kayuni, jaliritwa
janq'ullt'ata, ch'iyart'ata
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Yunkas uraqina yuriritwa
quqa patana warkuntata
suma murukt'ata
t'arwantata
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Lisusiri
wali chupintata
wich'inkapan
warkt'ata jakasiri
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jawiraspasa
qutaspasa
jan lakani
parlaskakiwa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Janiwa jaljatitasmati
jalaskasmasa qhipaxaxa
jaljtaña munañamaruxa
juman qhipaxapuniskawa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Llusk'a, quta patjama
jan aruni, amutu,
mayninakatakixa kusa
yakhanakatakisti
pantasipxañapataki
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunpinsa sapxi,
sapa kuti,
yatiqirinakaxa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
K'usilljamasa, qhananchirjamasa; jan
arsusisa,
ajanuruwa sirita jan walinaka.
Jiskt'asiriruxa katuqta
kusalla, suma amuyt'atmpi
siti qhuruchasisti
pachpa qhuruchatawa uñkatta.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Ikiñ utata mistusaxa
phayaña utaru
mantawayi
wich'inka unuqisa
wallpaskaspäsa ukhama.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Qhura taypina yuriri
qhura taypinakana
uywasiri
utanxa thuquntawayi
wali kusisita
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jist'antata k'ullku uyuna
janq'urt'ata pallapalla taypina
chupika larilarjama
yatita k'arisiña
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Awkisa taykasa kirkt'iri
jila sulkanakasti
ukhamaraki
Janq'u utallani
q'illu chuymani.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Mariyaxa jutxi,
mariyaxa sarxi
muytayata, muytayata
pachpankaki
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Paypachaniwa
rumiritura latxatata sarapxi
Maynixa tunka payani tupu sarawayi
Maynisti mä tupuki
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Lawata kunkani warmi
suxta ñik'utaniki
ch'ustata aqu lakani
kirt'atapasti kusalla.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunjamti uñjapxista
ukhamakipunitwa
Nayranisasa
jan uñjañataki
juykhukipata.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Axsaririwayawaytwa
yaqhipkutixa llakisiyañkama.
Jachayirisa, jiwt'ayirisa
ch'amakaxana imantasipxi.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Chhiqani, wich'inkani
jalt'añatakixa kusalla
Jan phuyuni, jan chhuruni
patapat sariri.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Aqu lakani, jan maq'iri
sunkhanisasa,
janiwa chachakiti
p'iqini, jan amuyt'iri,
jan parliri, jan uñjiri
Sutijasti.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Janq'ulla,
khunu aqarapi samani
misa pataru uchapxitu
rijsuñataki
kunti p'iqina amtataki
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jach'anchata,
wali jach'anchata,
laqampu samanchani.
Alaxpacharu purita
Alaxpachata saraqataraki.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Sakitasmati
kunasa purisa katjistu
katjata jan uñjtanti
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunkaru apapxitu,
ñanqhachasiñjama
waranqa chacha
jiwt'ayañataki.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Suma ist'ata
pä chachawa sarawayi
arst'asa, maynita maynita:
naya nayrt'a,
naya nayrt'a.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jumaxa wali ch'ikitawa
ukhamapanxa, sawayita
kuna uywasa jaltawayi
jan phuyunisa.
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kun siritasa
Jumankipanxa thaqata
jan jumankasasti
janiraki thaqtati.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Nayranisasa, jan uñjiri.
wakichata uraqinpuni
achuri.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Thuquñatakixa awayt'asta,
thuquñaru thuquntasasti
awayu jaytawaytwa, awayt'ataxa
janiwa thuquñjamakiti
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunaspasa
alwatäx jach'anchata,
chika ururu jisk'anchasi,
jilatataraki jayp'ukipana.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunaraki
kunaymani uññaqani
amparampisti
jan katt'añxama
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jallupachanxa kachacht'iri
Thayapachansti junt'uchiri
Junt'upachansti
thayarart'awayiri
juyphipapchansti
wastata jut'uchawayiri.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Yuriritaxaxa ch'uxñantata
Ch'uxñantataraki uywasiri.
Wañakipansti
taqinin thaqata, munata.
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kun siritasa
Ch'ujña k'aña lurxama
qhuru urqu wakxama
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Uta manqhanxa
llawthapita,
anqansti jiskhatatata.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Yuritajaxa ch'uxña,
jakawixasti wila,
Jiwañatakisti
suma k'achacht'ata.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Yuritaxaxa
jisk'a, janq'ullt'ata.
Jakawijasti ch'ujñantata
Tukuyañatakisti
quri k'ajani
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Phisqa jilasullka,
janiwa unch'ukisipxiti;
qhuruchatasti
inamayawa apaqañaxa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Janiwa khitikti
sapa urusa
jisk'achasta, jilatatata
sapaki unxtañaxa
janiwa wakiskiti
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jaya sariritwa,
qalltataruxa
pusi kayuta,
chikachicarusti
pa kayuta,
tukuyañatakisti kimsa kayuta.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Qurumisa, qurumisa
taqinitaki anataña
juk'am takintataxa
juk'am laruyi, anatayi.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Taqi kunatsa
juk'amp jach'a
Ukhamasasa
janiwa uñjañjamakiti
taqi tuqina uñjata
juma chikt'ata
jumaru muyukipata
taqi tuqita
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Ch'amakt'ata utana
uñjawayta
walja kullakanaka
takinisa janq'ut ist'ata
mamapasti ch'aranxata
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Taykaxata yuritatwa
kunjamti siskma
naya jiwt'ipansti
taykajaraki yuriwayi.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Payatpuni kawkirusa sarapxi,
taqi tuqi uñjasa, mayacht'ata.
Ukhama mayachat'axa,
jupanakaxa,
janiwa uñkatasipxiti
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Uma ch'aqatata
lupina qhanampi
yuritatwa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jist'antata utana
waranqa waranqa
warminakawa
panqara misk'ichapxi
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Michampixa juma chika
jan michampisti jaytata
Axsarpachatamwa;
inäsa
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Yant'añatakixa jiskhatata
utansti llawthapita
wiskhanisti mä yaxa
uta k'uchuru jaqti.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Janiwa khitjamakti
p'iqi waytata sarnaqiri
P'iqixaxa aynachankiwa
ukatxa janiwa khitisa unch'ukkituti
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Taqi tuqina utji
jiskhatatata, thakhxama,
khuchjama wararisa,
suchuski.
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kun siritasa
Kunti siskmaxa
chiqapuniwa
taqi chuyma sisma
sarxi, sarxi, sarjapuni,
ukhamarusa
amparajanpuniskiwa.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Aka pachanxa
janiwa yuriwaykti.
Alajpacharusa,
manqhapacharusa
janirakliwa puririkti,
Janiwa kawkirusa sarkti.
Kunaspäsa
Resp
-
Kun kun siritasa
Jila pura,
kikpaki,
ispanakaruwa
taqi chuyma llawthapipxi.
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kun siritasa
Juma chikapansti
thaqhata.
Jayankipansti
jan yaqañataki.
Kunaspäsa.
Resp
-
Kun kun siritasa
Kayu khuchuqapxitu.
P'iqi t'unjapxitu.
Jakkiri p'ampachapxitu
jiltañataki.
Kunaspäsa.
Resp
Jamuña
-
Siwulla (la cebolla)
-
Kusi kusi (araña)
-
T'arwa apaqaña (navaja)
-
Ispiju (espejo)
-
Qhunquta (guitarra)
-
Qillqata chaski (la carta)
-
Kuku (coco)
-
Wayk'a (ají)
-
Qillqa jala (telegrama)
-
Ch'iwi (sombra)
-
Ispiju (el espejo)
-
Janiwa yatkti (no sé)
-
Ispiju (el espejo)
-
Pichaña (La escoba)
-
Pichaña (La escoba)
-
Laxra (la lengua)
-
K'awna (El huevo)
-
Punku (la puerta)
-
Riluj wik'uñanaka (las manesillas del reloj)
-
Qhunquta (guitarra)
-
Phutu (el retrato)
-
Aruma (la noche)
-
Awyuna (el avión)
-
Ajusa (el ajo)
-
Papila (la hoja de papel)
-
Lamar quta. (la mar)
-
Samka. (el sueño)
-
Kunkaru chinuña (la corbata)
-
Kayunaka (Los dos pies)
-
Ch'iñi (El murciélago)
-
K'uti (La pulga)
-
Amka, Ch'uqi (La papa)
-
Turumpu (el trompo)
-
Ch'iwi (La sombra)
-
Uma (El agua)
-
Quqa (El árbol)
-
Tiriku, tiriju (El trigo)
-
Wayk'a (El ají)
-
Wiskha (la soga)
-
Turasnu (el durazno)
-
Laranja (la naranja)
-
Ampara luk'ananaka (los dedos de la mano)
-
Ch'iwi (la sombra)
-
Jaqi: wawakasa, jaqiptata, awkiptata.
-
Piluta (la pelota)
-
Samana (el aire)
-
Aqunaka laxrampi (los dientes y la lengua)
-
Chhullunkiya (el hielo)
-
Nayranaka (los ojos)
-
Kurmi (el arco iris)
-
Mamuraya uta (la colmena)
-
Ch'iwi (la sombra)
-
Wiskha (la soga)
-
Kalaw sapatu (los clavos de los zapatos)
-
Jawira (el río)
-
Wiskha (el lazo)
-
Ni kuna (la nada)
-
Qhulu wutasa (las botas)
-
K'uti (la pulga)
-
Tiriku, tiriju (trigo)
|