Giacarla de Quiroga: Diez como los dedos de las manos Mension en Categoria "Cuentos para niños" Payir Waytasiñana PRESENCIA QILLQA ARU. Presencia Literaria, 6 de Junio de 1993. La Paz, Bolivia.

Aymara aruru jaqukipiri: Román Crespo - Centro Marka
Calle Ignacia Zeballos 2441, Teléfono 380932, Cajón Postal 8134, La Paz, Bolivia. E.mail: cmarka@pino.cbb.entelnet.bo

Virginia siñuritaxaja sapjituwa lunisatakixa apanipxatawa iskuylana arsuñataki kunti sumaki, kunti jan sumaki.

-Qhawqhanisa,- Helenita masixaxa jist'asi khitirutixa anatasina nayriri laka willtasi

-Phisqa sumanaka, phisqa jan walt'atanaka, ñankhanaka. Taqpachasti, tunka ampara luk'ananakjama, siñuritaxa arst'awayi ampara luk'ananaka uñachasa.

Nayasti amuyt'aña qalltawaytwa arsuña kunti siska, jan armasiñataki.

Thuru luk'anampi, nayatakixa ancha walipuniwa mamajara ist'aña kunjamtixa ullawayi Pulgarcito qillqata. Ukhamaraki Margarita del Baille qillqa. Jupasti pusi pataka iliphantininwa. Circu uñachayañanxa pä jach'a iliphanti uñjawayta, jach'a nasani, jisk'a wich'inkani. Margarita wawasti mä lliphipkiri warawara lunthatasi p'ichi lanti uchtasiñataki, tatapasti anch kulirt'awayi, sawayasina: ¡Luqhiptawaytati! ¡k''luntatamasti, Alaxpacha Tataw q'apiskipasiniulluntätamasti!, Alaxpacha Tataw q'apiskipasini. Jichpacha kutt'ayam, janiwa lunthatasiñakiti. Ukaruxa Niño Jesus jupawa purini wajt'añataki Margarita wawaru, jupasti jisk'a suma wawanwa, jan k'arisiri. K'arisiruxa nasawa jilatatawayiri, jilatati PinoPinoochurjama, awichitarjama.

Navidadaxa nayatakixa ancha sumawa, kunalaykutixa Niñuxa walja k'iruta anataña wawanaka apayanitu. Jichha marasti mayisiwayawa ch'iyara sustina, mamajanjama. Tataj mamajampixa Navidad phistanja ajlliyapxituwa wajcha wawanakataki waxt'añataki. Janikiwa munkayati, jupanakasti sapxituwa janiwa sapaki katuqañakiti. Ukhamächi, k'irut wawa jan pichuni waxt'awayta, Ruciyu sutininwa. Janiwa nayaj yatkti kunatsa Niñuxa waxcha wawanakaru wajt'anaka jan lakimukuti. Inas armi. Niyaw payir luaschi. Niyaw payir luk'anaxi, wik'uñ luk'ana, janiwa nasa uka luk'anampi llawq'asiñakiti.

Jichhasti chikachikankiri luk'ana. Nayatakixa walipuniwa... ancha walipuniwa domingo uruxa, ukurusti tatax mamajan ikiñaparuwa makhatxta, wali junt'itukiwa, chika taypiruwa winkunta aruskipasiñataki. Yaqha urunakaxa janiwa makhatañjamakiti kunalaykutixa tatajaja arumjata mistuwali iranaqiri, jakhuri kamanawa, phawrika qulqi jakhuñapawa. Mamajasti Secretaria kamana, taqi urunaka kut'ataparusti arust'asiwa sasina: Jiliripaxa jan wali jaqiwa, ukhamarusa munaniñani, warminak tuqi jan walinaka arsuri.. Kunapachatixa tatajaja jan yanapt'añ munkitixa, jan chuwanaka jariña munkitixa, jan gas alañ munkitixa, mamajaja sawayirakiwa warminak tuqi arstiri, urquchata. Mamajasti amtawiyiwa , kunapachatixa Loteria apsusinisti, jiliriparü arch'ukiwayani, sasina, jan kuns yatiri jaqi, inamaya, taqiniru ist'ayasa, jupasti. jaqunikuniwa kawksarusa, jan suma arunakampi arst'awayi. Wawanakaxa janiwa ukanak arsuñasakiti. Jach'ajaja ukhaxa arst'arakiwa uka arunakxa.

Qhipa luk'ana, alunar.. janiwa, anular sutiniwa, anillu ucht'asiñatakiwa. Nayatakixa ancha sumapuniwa anillunakaxa.a. luk'anaxa alunar.. janiwa, anular sutiniwa, anillu ucht'asiñatakiwa. Nayatakixa ancha sumapuniwa anillunakaxa. Uruchañ urujanxa awichitaxaxa waxt'awayituwa chuki anillu, willa qalani, chiripañañataki. Tatajasti janikiwa ukanakxa yaqkiti. Chiripañañatakinisti suma chuyamaniñawa, yatiqaña suma qatuqasisa yatichirinakata, suma irnaqiri. Anillu chhaqatapata awic awichitaxaxa walpuni kuliri. Mamajasti situwa suma imasiña. Yaqhatsti janiwa yaqañakiti ukanakxa. Awichasti mamajaru jiskt'antayawiwa kunatsa Loteria apsuñaru uchasi. Mamajasti sarakiwa jiliripara arch'ukiñataki. Yatitjamawa jiliripaxa janiwa yanapañ munpachati chuwanaka jariraña uphisinapanxa. nayatakixa walikipuniwa kunanakasa utji, walpuni apanaqisirista quri-qulqi, anillu, pulsira, kullar, p'ichinaka., walpuni llaktakix walikipuniwa apanaqisirista koriqulqi anillu, pulsera, collar, p'ichinaka, walpuni llakista anillu chhaqhayajatata. Niñurusti wastata mayiwaya anillujjama apayanitpa.

Jisk'a luk'anaja, jisk'atapata jiwikitakiwa. Awichitajaja iwxasiwa janiwa sartañakiti té umasaxa. Nayatakixa taqikuna jisk'anakaxa walipuniwa, kusiskäña, jisk'a manq'aña empanada, moxsa jisk'ajallita. Jik'a laq'unakasa walpuni uñjaña munta, jisk'a jamp'atu; kusiskusi, wali jalatapata, munañjamawa. Ukhamaraki Cocina enchuphi munañatakiwa, ch'iar nayritnakapa, jisk'a luk'anankas apantañjama, janikiwa uk lurañakiti, walja wawanakaw kurrintimpi katjayasipxi jiwañkama, tatanakapa mamanakampanpisti llakimpirakiwa jiwt'apxi. Jisk'a wutunanaxa walpuni munart'awayta, niyapuniwa jisk'a w wa mamapasti lakimpirakiwa jiwt'apxi. Jisk'a wutunanakasa walpuni munart'awayta, niyapuniwa jisk'a wila wutuna manq'antawayta, janiwa manq'añakiti, qulla jiwt'ayiriwa. Walurpachaxa uquntawayta cirwillu chira, wali ajsartawa suyta inasa purakajana quqach aliñtankani, janiwa kunasa aliñtankiti. Mamajaja purakapana sullkajaruwa uywaski, ukata lik'intaki, jach'a usurijiwa. Tatajaja muniwa yoqall wawa; mamajasti art'iwa sasina: Warmiy yatjapayiri , janiwa ukhamañapakiti, suma k'umara wawakiñapakiwa.

Jichhasti amtañajawa kunti jan walinaka arsuña

Maya: machir jaqinakaruxa walpuni ajsarta. Tatajan urupanxa mä chachawa taqpuni tuksuwayi pisku wutilla, ukatsti jan walinaka arsuwayi. Ukatxa uyunaki chuxurt'awayi, lucutu alinakaru, yaqha machatampirakiwa nuwasiñ muni phista t'unjasa ukhamaraki lukutu ali.

Paya: Kunaspäsa. Ah, lak waysuriri... qhurqiri makina, nayatakixa, janipuniwa walikita laka qullitu ukxaxa. Lak waysutusti ukxaxa sumakiwa, kunlaykutixa arumt'aruxa achakuwa ikiñajaru purini laka apasiñtixa arumt'aruxa achakuwa purini laka apasiñataki, ukatxa jaytawayituwa phisqa qulqi billete. Qulqi imañajaruwa imasta, kunapachatixa walja qulqinixaxa iliphante alasi, jupampi kachañaqañataki kunjamtixa Margarita wawaxa kachamu- chu.

Kimsa: Nayatakixa janiwa walikiti tatax mamaxa ch'ajwatanakapaxa, nuwasitanakapa. Jachantawayta, jachajarusti makhikiwa sumaptapxi, qhumantasipxi jamp'atisisa. Saphituwa janipuniwa nuwasipxaniti naya jak'anxa, suyt'ap-xañapawa sarajañaxa kinder utaru yatiqiri.

Pusi: Mamaxan masinakapaxa janiqiwa nayatakixa munañjamakiti, kunalaykutixa jupanakatxa maynixa qhitunukutu uñjiri uta qhipaxaru jalluskpachati janicha uñjañataki. Jupanakaxa sumpuni uñjasphaspan wintana tuqita. Uñjañjamawa jallut janicha. Awichitajaxa situwa, janiwa inaki ukhama khitapxtamti, ukaxa jupanakata aru puriña amtawaykti. Ikiñasa chhaqxiwa ukjarusti yatiña munayatwa kunatsa warmi-wawaxa ch'ustawayi ikitjama jan akch'asa unxtasa. Amthapistwa Brooke Shields sini, wawa-warmin maraninjama. Phaxsartatawa uñjasta. Ankunakaxa phiswayatata. Yamasa ajanu ankunakaxa taqiwa phiswayasitata. ispeju uñkatasiristi suma uñjasirista. Akatajama, warmi-wawaxa makhikiwa sarthapiwayi tataparu mayiñataki qunuña turkaña mamaparu qunqatasa, arjarusa. Ist'atatsti janiw ña turkataña mamaparu qunqatasa,. Ist'atatsi janiw arst'asiñatakiwa.

Phisqa: Wakuna janipuniwa akch'asa munkti. Tataxampi mamajampixa sapxiwa, siti wawanakaxa jan wakunasipxixa usutaphaspawa jiwañkama. Nayatakixa jiwatanakaxa ñanqhachañatakiwa, kunalaykutixa ikisakiwa winkupxi. Sartayañapaswa thaya uma wautaphaspawa jiwañkama. Nayatakixa jiwatanakaxa ñanqhachañatakiwa, kunalaykutixa ikisakiwa winkupxi. Sartayañapaspawa thaya uma warxatasa, jach'ata jailli arsuyasa, inasa kayu khachillayasasa. Uk lurapxaspana kunapachatixa awichitaxa tukuski, tatajan mamapa. Walpuni uñista wakuna, inyiksuña. Jach'ajajaxa, usutanakaru yapanañatakiwa yatikxawa, enfermera, doctorasa, mamajana jiliriparu inyiksuña ajujampi junt'añataki, kunalaykutixa jan suma jaqitapata, ch'aman kankani, warminakaru jan muniri.