logo uta jaqi

Paradigma de tiempos y modos del verbo aymara

Ingrese el verbo aymara en su forma infinitiva:

Verbo aymara:

Introducción al verbo aymara

  1. Este paradigma de tiempos y modos del verbo aymara está basado en Curso de Aymara Paceño de Juan de Dios Yapita y otros.
  2. Las 4 personas gramaticales del aymara usadas son:
    SingularPlural
    NayaYoNayanakaNosotros
    JumaTuJumanakaUstedes
    JupaEl/EllaJupanakaEllos/Ellas
    JiwasaTu y YoJiwasanakaUstedes y yo

  3. Un verbo aymara puede ser presentado como raíz(sin significado) ó en forma infinitiva
    Ejemplos:
    raízinfinitivo
    luraluraña(=hacer)
    churachuraña(=dar)
    sarasaraña(=ir)
    yatiyatiña(=saber)
    sasaña(=decir)
    jutajutaña(=venir)
    Cada raíz verbal siempre termina en una vocal y se obtiene a partir de la forma infinitiva eliminando el sufijo -ña.

  4. Las reglas de cada conjugación consideran solamente la raíz verbal. Estas conjugaciones pueden mantener invariante ó eliminar/modificar la última vocal de las raíces.
  5. Con excepción del verbo sa (=decir), todos los verbos del aymara son regulares.
  6. Las formas interrogativas negligencian el uso del símbolo interrogativo ?, pues los sufijos respectivos hacen innecesario su uso.
  7. Um préstamo verbal del español luego de la necesaria modificación fonémica obedece perfectamente al paradigma de flexiones verbales. Por ejemplo, el préstamo "viajar" en infinitivo es adaptado fonémicamente a wiyajaña
  8. Un raíz verbal puede ser resultante de la aglutinación de otra ráiz y un sufijo. Por ejemplo, sart'aña (=visitar), que resulta del verbo saraña(=ir) y el sufijo -t'a.

Lista de verbos aymara

achikaña=rogar, achjaña=morder, achuña=madurar, ajlliña=escoger, akulliña=masticar coca, alaña=comprar, aliña=crecer(vegetales), allintaña=enterrar, allsuña=desenterrar, alxaña=vender, amtaña=recordar, amuyuña=prevenir, apaltaña=bailar, apaña=llevar, apaqaña=bajar algo, aparaña=despojar, apayaña=enviar, aptaña=levantar, arkaña=seguir, armjaña=olvidar, arsuña=hablar, arxaña=molestar, asaña=llevar recipiente, askichaña=arreglar, atintaña=cerrar construindo un muro, atipaña=ganar, atiraña=abrir deshaciendo un muro, awatiña=pastorear, ayaña=llevar palos, ayiña=ir en grupo, ch'allaña=salpicar, ch'amuña=chupar, ch'aquña=comer, ch'armiña=guiñar, ch'axmiña=molestar, ch'iwraña=estrujar, ch'iyaña=desgarrar, ch'ukuña=coser, ch'uqaña=amarrar, ch'uwaña=escurrir, chhallmaña=desmenuzar allanando la tierra, chhaqhaña=perder, chhaxnaña=buscar en medio de un labrado, chhaxraña=peinar, chhukulliña=calambre, chinuña=atar, chipiña=alegrar, chulluña=remojar, churaña=dar, chutaña=marcar, ikiña=dormir, imaña=ocultar, iraña=llevar cosas pequeñas en una mano, irpaña=conducir gente, irtaña=recoger, ist'aña=escuchar, ituña=cargar objetos con ambos brazos, iwxaña=rogar, jachaña=llorar, jakaña=vivir, jakhuña=contar, jakiña=encontrar, jalaña=correr, jalaqaña=caer un objeto, jallmuña=comer sin masticar, jallpiña=lamer, jalxaña=separar, jamp'atiña=besar, jaqichaña=casar, jaquña=arrojar, jariña=lavar, jark'aña=proteger, jasiña=comezón, jat'iña=rascar, jaxsaña=miedo, jaxskataña=ahogar, jaychjaña=atragantar, jaytaña=dejar, jik'iña=arrancar, jilaña=crecer, jiphiqaña=echarse, jiskhaña=jalar, jiskhiña=averiguar, jist'aña=cerrar, jist'araña=abrir, jithiña=deslizar, jiwaña=morir, jiwayaña=matar, juchhantaña=sorber, junt'uchaña=calentar, junuña=insertar, jurqiña=escarbar el suelo, jutaña=venir, k'uphaña=arar, k'utaña=golpear, katsuña=coger, katuqaña=recibir, khariña=cortar carne, kharkhatiña=temblar, khistuña=masticar, khiwiña=agitar, khutuña=masticar granos tostados, khuyuña=silvar, killpiña=arrodillar, kuchjaña=cortar tejido, kutiña=volver, lakiña=agrupar, laruña=reír, lat'xaña=montar, liq'intaña=tocar la puerta, liwaña=alimentar, liwiña=arrojar, llamaysuña=cosechar, llullaña=engañar, llullumiña=bailar, llunkuña=pulir, llupantaña=entupir, luqaña=servir, luraña=hacer, luxriña=cavar, malliña=probar comida, mamuña=comer sin masticar, mantaña=entrar, mat'aqiña=dar cozes, mayiña=pedir, miraña=reproducir, mistuña=salir, mukhiña=oler, munaña=querer, musiña=cuidar, musphaña=estar estupefacto por causa de algo, muyukipaña=rodear, nakhaña=arder, Ñatuña=amasar, nukhuña=empujar, Ñusuña=podrir, nuwaña=pelear, p'usuntaña=hinchar, pachjaña=dividir con las manos, pakiña=romper sólidos (quebrar), parlaña=hablar, phallaña=reventar, phawaña=sembrar granos, phayaña=cocinar, phichaña=quemar(fuego rápido), phiskuña=frotar, phuqhaña=llenar, phusaña=soplar, pichaña=barrer, pirqaña=construir pared, puquña=madurar un fruto, puriña=llegar, q'alluña=trozar, q'aptaña=apretar con la mano, q'asaña=gritar, q'aspaña=chamuscar, q'ultintaña=tomar líquidos ansiosamente haciendo vibrar la garganta, q'upaña=apretar, q'uq'intaña=destruir, qalltaña=comenzar, qariña=cansar, qataña=arrastrar, qhantaña=alumbrar, qhatiña=cocer, qhawaña=vigilar, qhispiña=escapar, qhulliña=arar, qhumaña=abrazar, qillqaña=escribir, qimiña=apoyar, qiswaña=bailar, samaraña=descansar, samkaña=soñar, saña=decir, saraña=ir, saraqaña=bajar caminando, sart'aña=visitar, sataña=sembrar batatas, sayjaña=detener, sayt'aña=levantar, sisaña=satisfazer de comida, sixsiña=escocer, sulluña=abortar, suwaña=agotar, suyaña=esperar, t'aqaña=romper por tensión(cuerdas), t'axlliña=aplaudir, t'ijtaña=correr, t'it'uña=engañar, t'ixiña=forrar, t'uruña=comer tostado, takintaña=patear, taksuña=pisotear, thalaña=sacudir, thallmaña=rebuscar, thaqhaña=buscar, thawthiña=hablar de cualquier manera, thixiña=freir, thujsaña=apestar, thupaña=limar, thuqsuña=saltar, thuquthaltaña=bailar, tinkiña=caer una persona que estaba de pie, tipusiña=encolerizar, tukuña=terminar, tumantaña=rodear, tumpaña=extrañar(nostalgia), tuqiña=reñir, tuyuña=flotar, uchaña=poner, ullaña=leer, umaña=beber, uñiña=odiar, uñjaña=ver, uñtaña=mirar, unxtaña=mover, urquraña=padecer, usuña=doler, usuntaña=enfermar, utachaña=construir casa, utjaña=existir, wakiña=concertar, wallaqiña=hervir, wankaña=cantar, waqichaña=distribuir, warakuña=asustar, warantaña=echar líquido, warariña=chillar, warkuña=colgar, wat'aqiña=patalear, wayjaña=jalar, wayt'aña=jalar, wayuña=cargar líquido, williña=desparramar, wiskaña=mendigar, yatichaña=enseñar, yatiña=saber, yatiqaña=aprender, yuriña=nacer,


alfabeto aymara vocabulario básico transiciones del verbo aymara conjugador de tiempos y modos del verbo aymara conjugador de tiempos y modos del verbo aymara(con traductor) página principal Aymara Uta